Өнөөгийн ертөнцийг үндэслэгч эзэн Чингис хаан

Жек Ведерфордийн *Өнөөгийн ертөнцийг үндэслэгч эзэн Чингэс хаан* гэх номыг уншиж эхэлсэн билээ. Их богд Чингис хааны мэндэлсэн цагаас өгсүүлээд, түүний амьдрал, тэмцэл, гүн ухааны талаар маш энгийн мөртлөө, ойлгомжтой бичсэн нь их таалагдаад байгаа. Тэгэхдээ *Монголын нууц товчоо* зохиолын халуун мөрөөр даган бичсэн ба зарим тэмдэглэгдэж үлдээгүй, бүрхэг зүйлүүдийг ч тодруулахыг хичээсэн байх юм.

Чингис хааныг элэглэсэн нь

Харин уншиж явах зуураа инээдтэй ч гэмээр юм уу нэг сонин мэдэж авлаа. Жек маань өөрөө америк хүн ч гэлээ өөрийн орны хийсэн киног дэндүү муу кино болсон гэж шүүмжилж чадсан байх юм. Арга ч үгүй юм даа гэмээр дэндүү дэндүү кино гэдгийг нь үзээгүй ч гэлээ уншаад уур, инээд хоёр зэрэг цухалзав. * Байлдан дагуулагч* гэсэн мундаг нэртэй энэ кино нь 1956 онд Hollywood-д хийгджээ.

Киноны үйл явдал ингэж өрнөдөг гэнэ: Өэлүн нөхөртөө цамцаа тайлж өгөн, амь оргуулж, харийн эрд олзлогддогийг тэд Тэмүжин Бөртэтэй учирч байгаагаар дүрсэлжээ. Цайвар шаргал үстэй Бөртэ битүү мухлаганд биш, торгомсог дэр овоолж, гоёмсог олбог дэвссэн сүүдрэвчтэй ил мухлаганд арагш налан сууна. Америк Тэмүжин зугтсан эрийг нь буцааж ирүүлээд, нүдэн дээр нь бүсгүйн цамцыг шүүрч олон цэргийн өмнө нүцгэлж орхино. Тэрээр цамцыг нөхөрт нь шидэж өгөөд, монголчууд бүсгүйг чинь булаасныг дурсаж яв гэж хэлдэг гэнэ. (Ер нь тэгээд Бөртийг нэг муу янхан шиг дүрсэлсэн байдаг гэсэн.) Тэр энэ кинонд тоглосон бараг бүх эрчүүдэд алгадуулж, хүчиндүүлж байгаагаас өөрөөр бараг дүрслэгдсэнгүй.

... (Жамуха, тэмүжин хоёр дайснаа дарсны дараа 2 жил хамтдаа нөхрийн ёсоор нэг дор нутаглацгаасан билээ. Удалгүй Жамуха уйдсан тул Тэмүжин холдож нүүсэн гэдэг. ) Харин энэ кинон дээр " Бөртэ, Жамух Тэмүжин хоёрын нөхөрлөлд атаархан тэднийг салгах арга сүвэгчилж, Жамухыг өөртөө татах гэж оролдсон ч дийлэлгүй, түүнийг хорлохоор бэлддэг. Жамух үзэсгэлэн төгөлдөр бүсгүйд ч хуурталгүй, анд нөхөртөө үнэнч хэвээр байх боловч, эцэст нь Бөртэ түүний байр суурийг эзэлж, Тэмүжинд урам зориг өгч байгааг ухаарна. Ингээд анд нөхрийхөө төлөө өөрийгөө золиослох ганц зам үлдсэн байдаг." (Үзээгүй болохоор мэдэхгүй юм, яаж өөрийгөө золиослосон юм бол доо. )

" Кино зохиолыг уншихад надад яг л ковбой кино шиг санагдаж, Чингэс хааныг бууч ковбой маягаар төсөөлөн тоглосон " гэж жүжигчин Жон Вейн ярьсан гэдэг. Кинонд Монголчууд баруун америкийн дүүхэлзсэн өндөр морь унаж, Техасын урт эвэртэй үхэр маллаж, галт тэргээр зорчиж, Индианы урц шиг оромжинд амьдарч байгаа нь улам л ковбой шинжтэй болгожээ. ( Хаха, энэ нээрээ ална аа. Галт тэргээр хүртэл яваад байхдаа яахав дээ. )
Киноны сурталчилгааны самбар дээр " тэд бие биенээ, дараа нь дэлхийг байлдан дагуулав" гэж бичсэн байсан нь дэлхийг байлдан дагуулсан агуу түүх ердөө л 1950-аад оны Америкийн эр эмийн явдлын дэвсгэр зураг болж, гоо зүйн, түүхийн, найруулгын гээд бараг бүх түвшинд хамгийн муу уран бүтээлийн нэг болжээ.
( Гайхалтай нь одоо энэ киног хэрэв үзвэл хэн ч гэсэн савж унатлаа инээх байсан биз ээ. Үнэн гэдэг яаж ч доордуулсан үнэн хэвээрээ үлддэг болохоор үнэ цэнэтэй хэвээр байдаг шигээ. )

Жек Ведерфордын номоос...

Нээрээ бас Клеопатра хатны тухай киног муу киноны жагсаалтанд оруулсан байсан. Яагаад юм бол гэж гайхдаг байлаа. Бодоход нэг иймэрхүү янзаар хийсэн бол хөх инээд хүрэхээс өөр зүйлгүй байсан юм болов уу. Эртний тэр хатны тухай түүхийг сайн мэдэхгүй болохоор ийм юм бий гээд бодоод л өнгөрч байсан юм байна.

Oдоо хорин насандаа яваа бүгүй таны жинхэнэ хийх ёстой зүйл бол сертификат олгох боловсрол ч биш, англи хэлний хичээл ч биш, юу юунаас илүү чухал өөрийнхөө тухай сурч мэдэх явдал юм. Өөрийгөө юунд дуртай, ямар хүн болохыг тодорхой мэдээд авчихвал өөрийн тань хүслийг биелүүлэхэд шаардлагатай бусад хичээл сургуулиуд автоматаар үр дүнтэй, чанартай болж чадна.

*Эмэгтэй хүний амьдрал 20 наснаас эхэлдэг* номоос...

Өвөөгийнхөө тухай

Өвөөгөө ийм мундаг хүн гэдгийг одоо л мэдлээ. Ном гаргах гээд залуу наснаасаа эхлээд бичиж байсан зохиол, судалгаагаа надаар шивүүлж байгаа юм. Гүэ ер, нэг үсэг алдаад бичихэд л нэг өөр утгатай болмоор, эсвэл энэ үгийг яаж ингэж чимэгтэйгээр оруулдаг байнаа гэж гайхмаар.

Нас дээр гарсан боловч нуруу тэнэгэр, зуны халуунд хавай цамц, саравчтай малгай өмсөөд явж чаддаг, чөлөөт стильтэй орчин үеийн ганган өвөө боловч Монголын түүх, соёлын тухай мундаг мэддэг гайхмаар өвөө шүү. Би хөгшин болсон хойноо өвөө шигээ нуруу тэнэгэр явж чадах болов уу.

Хамгийн сэтгэл хөдөлгөсөн зохиолын хэсэг энэ байна. " Сохор бар " гэх зохиолд Амар сайдын холч ухааны тухай, түүний нөгөө талд оросын Шар толгойт Монгол орны минь тухай хэрхэн дорд үзэн, дотроо баярлаж байгаа тухай. Хэдийгээр Шар толгойтын бодол мэт бичигдсэн боловч өвөөгийн минь тэр үеийн байдлыг ухаж ойлгосон гүнзгий ухаан нь харагдаж байна.

Шар толгойт ийнхүү бодно:
- Хуучин монгол сэхээтний бараг сүүлчийн Могикан болох энэ хэцүү хүн удаан амьд байж таарахгүй. Хэдий ухаантай ч ганц нэгэн эрдэмт сайдаас хэдэн мянга дахин аюултай тэр эртний монгол бичгийг ч даруй устгах ёстой. Тэгвэл, мянган оны түүх соёл байтугай энүүхний элэнц хуланцаа ч ялгаж эс мэдэх мангуу нарыг хааш нь ч хөтөлж болно. Тэгээд шинэ цагийн сэхээтнийг бүгдийг хойно орос хэлээр сургууль хийгэнэ. Тэгээд авгай хүүхдийн өмд гутлаас эхлээд авсны нь хадаасыг хүртэл бэлдэж өгөөд, зээл тусламжаар тэжээгээд ирэхийн цагт эзэн Чингисийн удам эрэлхэг дайчин анд нар минь хүний хаяж өгсөн бүгдийг, угаадас ч байсан давгүй хүртчихдэг сохор бар болохгүй ер нь хаа зайлах вэ дээ. Үүний тул, мэргэжилтэн сургагч нэрээр аль болох олноороо ирж, эдний хэрэгтэй бүгдийг хийж өгч, заримдаа бүр зарц барлаг мэт байж ч болно. Тэр яах вэ, бүргэд бол хэзээ ч бүргэд: Орлам случается и нижэ кур спускаться, но курам никогда до облак не подняться...
Тэгээд... тэгээд... тэгээд... Бодлоос бодол хөвөрнө. Гэвч энэ бүхэн өнөөдөр ч хий мөрөөдөл биш байгаа нь түүнд үлэмж таатай аятайхан санагдана.

Хар сүрэгтэн Д. Дамдиндорж
1997.01.17

(><)/

Хоёрдогч цоорол гэж юу вэ?

Аль хэдэн жилийн өмнө тавиулаад мартчихсан ломботой шүд байгаа юу? Эсвэл ломбодуулсан боловч халуун хүйтэн зүйл идэхэд мэдэрдэг шүд байгаа юу? Тэгвэл анхаар! Хоёрдогч цоорол үүсэж байж магадгүй шүү. Энэ зураг дээр улаан сумаар заасан хэсгийг харж байна уу? Ломбоны дор үл ялиг харласан хэсэг байгаа нь цоорол юм.
Биднийг бага байхад одоо үед хэрэглэж байгаа сайн шүдний материалууд байхгүй байсан. Ихэвчлэн цемэнтэн ломбо тавьдаг байсан ба цаг хугацаа өнгөрөх тутам шүлсэнд уусаж, хэмжээ нь багасч байдаг эд юм. Ингэснээр шүдний ховилыг бөглөж байгаа хэсэгт завсар гарч, шүдний тэр хэсэг хамгаалалтгүй үлдэж, цоорол дахин үүсэх боломжтой болдог. Мөн анх шүдийг ломбодохдоо эмч дутуу цэвэрлэснээс цоорол цааш даамжирч болно. Энэ нь хоёрдогч цоорол юм. Ийм шүдтэй бол хурдхан шиг эмчлүүлж аваарай. Тэгэхгүй бол нэг л мэдэхэд сувагт хүрч, мэдрэлийг гэмтээн, биемахбодод ч зовиуртайн дээр эмчлүүлэх мөнгө ч өсөөд ирнэ. Хэрэв гадагшаа удаан хугацаагаар явах гэж байгаа бол шүдээ заавал шалгуулж, болохгүй болсон хуучин ломбоо солиулдаг юм шүү!