Ингэхэд 11 сарын 26нд үнэндээ улс тунхагласан биш, үндсэн хуулиа баталсан өдөр юм байна . Ямар учиртайг нь мэдэлгүй л улс даяараа тэмдэглээд, амраад байгаан байна шүү дээ. Аригун гэдэг хүний маш сонирхолтой нийтлэл байна, хэзээд уншихад хэрэгтэй гээд дэвтэртээ хадгалчихья. Манай улсын тусгаар тогтнолын єдєр 1911 оны арван хоёрдугаар сарын 29-ний єдєр vv / энэ єдрийг ерєнхийлєгчийн санаачлагаар эх орончдын єдєр гэж сvvлийн хоёр жил тэмдэглэж байгаа/ 1921 оны долдугаар сарын 11-ний єдєр vv/сvvлийн 87 жил тэмдэглэж байна/ аль эсвэл 1924 оны арван нэгдvгээр сарын 26-ны єдєр vv яг хэзээ манай улс тусгаар улс болсон юм бол.
Бvгдээрээ надтай хамт нvдээ анин амьсгаагаа даран 800 жилийн ємнє очсуу. ємнєд Сvн улсын Кай Сигийн хоёрдугаар он, III жарны улаан барс жилийн хавар, 1206 оны тавдугаар сарын нэгэн єдрийн vvр цайх дєхєж байх vеийн Онон мєрний хєвєєнд. Шивээлэн буусан бєєн гэрvvдийн тєвд байх том гэр нь Их хааны єргєє бєлгєє. Хааны єргєєний ємнє хар сvлд харагдахгvй байх агаад энэ нь одоохондоо хэн нэгэнтэй илд зєрvvлээгvйг илтгэнэ. Тvvний хажууд байх арай жижиг боловч гоёмсог гэр нь их хатан ээжий єvлэнгийнх ажгуу. єнєєдєр их хуралдай хуралдаж Их Монгол Улсыг байгуулснаа зарлаж Чингис далай хаан хэмээн нэрийдэх болно. Энэ бол vнэхээр Их Монгол Улсаа байгуулсан тvvхэн vйл явдал. мєнєєсєє мєн.Тvvнээс хойш Чингис хаан болон тvvний vр ач нар ази европын дамнасан агуу их гvрнийг байгуулсан бєгєєд хятадад 1368он хvртэл, дундад азид сvvлчийн монгол угсааны хаан Акбарыг тооцох юм бол 1555 он хvртэл ноёрхсон байна. Нурхач баатраар удирдуулсан Манжууд хvчирхэг болж хятадын эзэлж дуусаад 1690-ээд он гэхэд янз бvрийн арга хэрэглэсээр Монголын ноёрхолдоо бvрэн оруулж дєнгєв. Энэ цаг хугацааны vеэс эхлээд vндсэндээ 1946 он магадгvй 1961 онд НvБ-д элссэн єдєр хvртэл Монгол Улс тусгаар тогтнолоо бvрэн ёсоор нь эдэлж байгаагvй мэт байдаг бололтой юм билээ.
1911 онд манжийн ноёрхлын эсрэг vндэсний эрх чєлєєний хєдєлгєєн єрнєж муусайн манж хятадуудыг даран сєнєєв гэх боловч энэ хєдєлгєєнийг хэн удирдсан, яаж єрнєсєн талаар тоймтой баримт байхгvй бєгєєд тэртээ тэргvй хятад улсад нэгэнт оршин тогтнохоо болиод таван настай хvvхдээр зєвхєн ордон дотроо тєрєє бариулаад харин ордны гадна думдад иргэн улс оршин тогтнож байсан Монгол дахь Манж нарийг чангахан зандрахад айгаад явчих хэмжээнд хvрсэн байжээ. Хатанбаатар Магсаржав, Манлайбаатар Дамдинсvрэн нарын хувьд автономит Богд хаант улс байгуулдагдсаны бvvр дараа 1912 онд Ховдын хязгаарыг манжийн vлдэгдэлээс чєлєєлєх дайнд толгойлон оролцсон алдар гавьяатай хvмvvс юм. Ингээд нэг юм 1911 оны арванхоёрдугаар сарын 29-нд манжуудаас салаад тусгаар улсаа байгуулах гээд шийдвэрээ гаргаж олон улсаас дэмжлэг хvсэж байжээ.
Хамгийн тvрvvнд Хаант Орос улсаас тусламж хvсч 1912 онд орос улстай найрамдлын гэрээ байгуулсан байна. Гэвч мань оросууд Монголчуудыгаа араар нь тавьж 1913 онд хятадтай далдуур гэрээ байгуулжээ. Энэ гэрээнд, Хаант Орос улс нь Думдад иргэн улсыг гадаад Монголын хэмжээтэй эзэгнэхийг зєвшєєрєв гэжээ. Мєн тvvнчлэн эзнээс нь асуулгvйгээр хоёулаа Монголын vvнийг нь би тэгнэ, харин чи тэгээрэй гэх маягийн гэрээ байгуулсан байна.
Ийм явдал болоод байгааг Монгол Улсын Богд хаан мэдээд “ та нар одоо болил доо арай дэндэж байгаа юм биш vv” гэсэн маягийн нот бичгийг хvрээнд байгаа оросын тєлєєлєгчид явуулж байжээ. 1913 оны сvvлээр ерєнхий сайд Сайн ноён хан Намнансvрэн Орост айлчлахад оросууд нєгєє хятадтай байгуулсан гэрээний заалтуудыг танилцуулж хvлээн зєвшєєрєхийг ятгасан байдаг байна. Мэдээж сайн ноён хан юу гэж зєвшєєрєв гэж дээ. Харин ч Англи Япон АНУ, Турк зэрэг арав гаруй орон руу энэ хоёрыг хараач ээ. Арай дэндэж байгаа биз дээ гэсэн ємгєєлєл эрсэн захиа бичиж хvртэл vзсэн байна.. Энэ vед Думдад иргэн улс vндсэн хуулиа баталж уг хуулиараа Монгол Улсыг Думдад иргэн улсын нэгэн хэсэг хэмээн аль хэдийнэ тод томруунаар заагаад амжсан байв. Эцсийн эцэст Монгол Хятад Орос гурван улсын гэрээ байгуулах тохиролцоонд хvрч чаджээ.
Энэ нь тvvхнээ Хиагтийн хэлэлцээр хэмээн алдаршсан хэлэцээр бєгєєд уг хэлэлцээр 1914 он наймдугаар сараас 1915 оны зургадугаар сар хvртэл он дамнан 10 сар vргэлжилсэн юмаа. vvнээс нь харахад ямархуу хэрvvл уруултай сунжирсан хурал болж байсан нь нь ойлгогдох биз ээ. Монгол хvчирхэг байх нь Орос Хятадын аль алинд нь ашиггvй. Оросын хувьд Монголд Буриад, Халимагийг алдчихгvй . Харин Хятадын хувьд улаан цайм Монголыг тусгаар тогтнолоосоо татгалзахын тулгаж байлаа. Энэ vед євєрмонголын 49 хошууны 35 нь Богд хаант Монгол Улстай нэгдэх хvсэлтээ гаргаад байсан нь Хятадад мэдээж таалагдаагvй нь ойлгомжтой. Монголын хувьд тусгаар тогтнолоо хvлээн зєвшєєрvvлэх болж єгвєл буриад, халимаг, євєрмонголыг нэгтгэчих бодолтой байсан биз ээ. Гэвч ядуу буурай монголчуудын хvсэл даанч биелэсэнгvй. Хиагтын хэлэлцээрээр Монгол Улсыг автономит улс хэмээн зарлаж /тусгаар улс гэдэг ангилалд арай орохгvй/ дотоод аливаа асуудлаа єєрсдєє мэдтvгэй. Харин гадаад аливаа асуудлыг Думдад иргэн улсаас заавал бvр заавал асууж байж шийднэ.
Мєн гадаад улс руу явуулах албан бичиг дээр Думдад иргэн улсын он тооллыг хэрэглэж байна Думдад улсаас Хvрээ, Улиастай, Ховд зэрэг хотод хятадын засгийн газрын тєлєєний тvшмэлийг тус бvр 50 цэргийн хамт суулгана гэх мэтийн илт дээрэнгvй заалтуудыг баталж амжсан байна. 1921 онд бидний нэрлэдгээр ардын хувьсгал ялж 1924 онд vндсэн хуулиа баталж Бvгд найрамдах улсаа тунхаглаж , нийслэлээ зарлаж одоо л нэг улс шиг улс боллоо хэмээн хєлсєє арчин амсхийжээ. Гэтэл ардын хувьсгал ялахад амь хайргvй туслаж байсан шинэ залуу зєвлєлт холбоот улс маань цагаан хаант орос улс тээр жилийн хавар яалаа тvvн шиг Монголчуудыгаа араар нь тавьж 1924 оны тавдугаар сарын 31-нд хятад улстай гэрээ байгуулж гадаад Монгол бол думдад иргэн улсын нэгэн хэсэг газар гэдгийг Зєвлєлт холбоот улс хvлээн зєвшєєрнєє, Монгол дахь хятадын бvрэн эрхт байдлыг бид хvндэтгэнэ гэсэн заалт бvхий гэрээ байгуулжээ.
Vvнийг сонсоод тухайн vеийн Монголын удирдлагууд арай ч дээ энэ чинь юу вэ. Зvvдлээгvй байгаа даа. Манай орос ах нар уу хэмээн чихэндээ ч итгээгvй гэдэг. Мєн тvvнчлэн 1924 оны зургадугаар сарын 25-ны Ардын эрх сонинд Орос хятад хоёрын гэрээ тогтоосон тухай єгvvлэл хэвлэгдэн гарч “Монголын ард тvмэн Думдад улсын харгис засгийн дахин дарлан бурангуйлахыг тэсвэрлэхгvй…Хэзээд эсэргvvцэн тэмдэх болно… ” гэсэн хурц хурц vг бvхий нийтлэл хэвлэгджээ. Ийм байдлаар манай улс бvрэн эрхт улс мєн ч юм шиг биш ч юм шиг байсаар XX зууны дунд vе 1945 оныг гаргасан байна. 1945 онд Ялт хотод болсон уулзалтаар Герман ялагдах нь тодорхой боллоо. Харин Японд дайн зарлах асуудлыг авч хэлэцсэн бєгєєд Орос улс Японд дайн зарлахын болзол болгож гурван асуудал тавьсны нэг нь Монголын тусгаар тогтнолыг хvлээн зєвшєєрvvлэх асуудал байлаа.
Сахалт Сталиний энэ болзлыг тавьсан шалтгаан нь Монголчуудад элэг зvрхнээсээ хайртайгаас илvv гарын дор vгэндээ ордог улс хойд зvгт хэрэгтэй гэж vзсэн боловуу. Энэ асуудалд АНУ, Англи хоёр нааштай хандаж генерал Иссмус Чанкашигээр зєвшєєрvvлэх хэрэгтэй хэмээн vзэж ерєнхийлєгч Рузвелт тэрхvv асуудлыг єєртєє хариуцуулж авсан байна. Илvv юм нуршилгvйгээр дурдахад АНУ, Орос хоёр хятадад хандан “ танай улс одоо тун vймээн самуунтай байна. Та нар яагаад ч зохицуулж чадахаасаа єнгєрлєє, танай нутгийн зарим нь Японы мэдэлд зарим нь хэсэг генералуудын мэдэлд байна. Бид та нарт тусалмаар л байна. Та нар харин Монголыг хvлээн зєвшєєрчих тэгэхгvй бол Оросууд Японтой байлдахгvй танайд туслахгvй гээд байна” гэж ятгасан бололтой байдаг.
Гэтэл нь хятадууд “ та нар юу яриад байна аа Монгол чинь манай нэг хэсэг шvv дээ. Тэдний зарим ноёд нь албад иргэдээ дагуулж манай руу орж ирээд та нар минь яаваа. Биднийгээ орхиод гээд уйлаад байдаг шvv дээ” гэх ухааны юм ярьсан байна. Нєгєє хоёр нь ч ” чи битгий залаад бай. юу гэж тийм юм байдаг юм” гэсэн байлгvй. Тэгээд “за ер нь ингэж хэдvvлээ маргаж байхаар Монголчуудаас єєрсдєєс нь асууя. vнэхээр бид хятадтай нийлнэ гэвэл та нар Монголчуудыгаа аваарай “гэж тохиролцоод 1945 оны аравдугаар сарын 20-нд Монгол Улс даяар бvх нийтийн алдарт санал асуулга явагдаж монголчууд 483291-vvлээ санал єгч 100 хувь тусгаар тогтнолынхоо тєлєє саналаа єгчээ.
Єнєєдрийг хvртэл аливаа санал асуулга, сонгуульд 100 хувь нэг зvйлийн тєлєє саналаа єгч байсан тохиолдол байхгvй биз ээ. vvний дараа 1946 оны нэгдvгээр сарын 6-нд Чан Ка Шигийн засгийн газар наашаа харж инээж, цаашаа харж уйлж байгаад Бvгд Найрамдах Монгол Ард Улсыг хvлээн зєвшєєрч мєн оныхоо хоёрдугаар сарын 10-нд харилцан элчин сайд солилцохоор тогтжээ. Тэр жил БНМАУ НvБ гэж их аштайхан юм байгуулагдаж байгаа сурагтай тvvнд л элсээд авбал учиртай гэдгийг ойлгоод элсэх єргєдлєє єгчээ. Гэвч бvх юмыг нэг амьсгаагаар шийдэх боломжгvй тул бас л олон юм болж байж 15 жилийн дараа 1961 оны аравдугаар сарын 27-ны єдєр сая нэг НvБ-д гишvvнээр элсэв.Энэ олоон vйл явдлууд дарааллан болж тэр бvгдийн vрээр Монгол Улс маань Туурга Тусгаар улс болох замдаа орсон буюу. Эзэн Чингис хааны байгуулсан Их Монгол Улсын буурийг сахиж vлдсэн азтай , бас хийморьтой хувьтай хvмvvсээ бид.
Энэ их мундаг мэдлэгтэй бичсэн байна. Над шиг түүхээ мэдэхгүй сармагчинд маш их мэдээлэл өгч хүн төрөл рүү маань арай л ойртуулаа.
0 comments:
Post a Comment